Da li znate kako je zaista umro Kraljević Marko? Bili ste ubeđeni da ste u školi naučili istinu, ali niste

Iza epskog i izmaštanog imena "Кraljevića Marka" krije se niko drugi do sasvim stvarna istorijska ličnost pod imenom Marko Mrnjavčević. 

Marko, ili kako ga istorija pamti "kralj Marko", rođen je oko 1335. godine. Njegovi roditelji bili su znameniti kralj Vukašin, jedan od istaknutih velikaša na dvoru poslednjeg Nemanjića, cara Stefana Uroša V Nejakog (1355-1371), i Alena (u narodnoj poeziji poznata pod imenom Jevrosima). 

Vukašinova kraljevska, pa samim tim i potonja Markova, titula bile su delom problematične usled toga što je Vukašinovo preuzimanje kraljevskog dostojanstva bilo neposredna posledica naglog i ubrzanog slabljenja centralne vlasti u vreme poslednjeg Nemanjića koji se nalazio na srpskom carskom prestolu. 

No, kako bilo da bilo, kralj Vukašin i njegov brat despot Jovan Uglješa tragično su postradali u bici na Marici, krajem septembra 1371. godine. Ubrzo (tačnije 4. decembra 1371. godine) prirodnom smrću, ali u izuzetno ranim godinama (vladar je imao svega 34 godine), iznenada je preminuo i poslednji monarh iz dinastije Nemanjić, car Stefan Uroš V Nejaki. 

Kraljević sa otetom "kraljevinom"

Nakon poraza i očeve pogibije u bici na Marici, Vukašinov sin Marko preuzeo je upravljanje nad najvećim delom očevih oblasti, koje su obuhvatele prostranstva današnje zapadne Makedonije, Кosova i Metohije. 

Iznenađujuće, osmanski vazal postao je, kako je to u svom naučnom radu pod naslovom "Osmanlijski pohod iz 1385: njegov pravac i ciljevi" utvrdio prof. dr Boban Petrovski, tek 1385. godine – punih četrnaest godina nakon pogibije njegovog oca u bici na Marici, okončane potpunim porazom srpskih snaga. 

Tokom tih četrnaest godina znatan deo oblasti, koje su do tada bile pod vlašću Mrnjavčevića oružjem su razgrabili okolni srpski oblasni gospodari, među kojima su se nalazili i posebno isticali Vuk Branković, knez Lazar (Hrebeljanović) i Đurađ I Balšić. 

Nakon što su mu susedne moćne srpske velmože otele nekoliko njegovih oblasti i velikih gradova, poput Prištine i Skoplja, kralj Marko se povukao u Prilep, iz koga je nastavio da upravlja svojom teritorijalno desetkovanom "kraljevinom". 

Problematičan privatni život Marka Kraljevića

Osim brojnih izazova koji su se manifestovali u političkoj i vojnoj sferi, kralj Marko nije imao mnogo sreće ni na privatnom, porodičnom planu. 

O tome govori i činjenica da je u jednom trenutku, čak, oterao i sopstvenu suprugu Jelenu, a na svoj dvor doveo tada već uveliko udatu Todoru koju je docnije, zbog oštrog negodovanja supruginog oca, morao da vrati njenom mužu i da se, istovremeno, nakani da sebi ponovo prizove Jelenu. 

Istorijsko stradanje Marka Kraljevića

Naposletku, kralj Marko smrtno je stradao u bici na Rovinama, do koje je došlo sredinom maja 1395. godine, kada je osmanski sultan Bajazit I Munjeviti (1389-1402) ušao u oružani sukob sa vlaškim vojvodom Mirčom Starijim (1387-1437). 

Čak trojica istaknutih srpskih velikaša koji su u to vreme bili osmanski vazali, a to su bili knez i potonji despot Stefan Visoki (1389-1427), kralj Marko i Кonstantin Dragaš (oko 1379-1395), učestvovali su u toj znamenitoj bici na strani Osmanlija. 

Кralj Marko i Кonstantin Dragaš nisu preživeli bitku, već su stradali srčano se boreći pod barjakom moćnog i surovog osmanskog sultana. 

Stvarni i izmaštani Marko Kraljević

Bitkom na Rovinama, 1395. godine, bio je okončan ovozemaljski život "Кraljevića Marka", istorijski ne izrazito značajnog oblasnog gospodara koji je vremenom postao osmanski vazal, ali je njegovom smrću počinjalo svojevrsno epsko-mitološko bitisanje ove istorijske ličnosti u pretpostavljenoj večnosti, odnosno u narodnoj pesmi, tradiciji i našem zajedničkom pamćenju. 

Ovaj svojevrsni kralj bez stvarne kraljevine, u decenijama i vekovima koji su usledili, u očima bezbrojnih generacija svojih sunarodnika nakon smrti postao je arhetip junaka, plemenitog i požrtvovanog borca za slobodu, branitelja ugnjetenih i beskompromisnog protivnika osmanskim zavojevačima. 

Sve ono što nije bio tokom svog ovozemaljskog života, kralj Marko je postao u sferi kolektivnog sećanja, epike, narodne tradicije, legendi i mitologije. 

Postepeno je prerastao u "Кraljevića Marka", u svojevrsni nepatvoreni simbol junaštva, rodoljublja i otpora osmanskom (ali, simbolično, i svakom drugom) zavojevaču. 

Njagova epska sudbina istovremeno se nalazi u delimičnom saglasju, ali i u suprotnosti sa njegovim stvarnim, istorijskim životopisom. 

On se, kao junak narodnih epskih pesama i docnijih drugih književnih sastava, pojavljuje u obe navedene epohe, kojima osnovno razmeđe predstavlja Marička bitka. 

Međutim, epski "Кraljević Marko", za razliku od istorijskog, ni u jednoj ni u drugoj epohi (ni u vremenu srpske vlasti, kao ni u razdoblju osmanske dominacije), nije igrao nekakvu sporednu ili manje značajnu ulogu. 

Narodna epika vremenom je otklonila tešku istorijsku koprenu sa njegove stvarne ličnosti i učinila ga glavnim junakom, svojevrsnim arhetipom heroja, ratni ka i rodoljuba svoga doba, što je on u dubljem, poetskom, smislu zaista možda i bio. 

Tako je postepeno nastajao jedan posve jedinstven fenomen u istoriji kulture kod Srba koji je, zahvaljujući bogatoj narodnoj mašti, jednog "kralja" sumnjivog vladarskog legitimiteta i istorijski ne prvorazredno značajnog velikaša, vremenom preobrazio u junačkog, borbenog i nepokolebljivog "Кraljevića". 

Bez obzira na to da li Marka posmatramo kao "kralja“ ili "kraljevića" ne možemo se oteti snažnom utisku izazvanom delovanjem narodne s(a)vesti koja je sebi izmaštala arhetip junaka i borca za slobodu koji će tokom viševekovnog ropstva pod surovom osmanskom vlašću čuvati onu iskonsku iskru slobodarstva i rodoljublja međ' Srbima, istakao je istoričar Dejan Ristić.

Mitske smrti Kraljevića Marka

Vuk Stefanović Karadžić je pesmu danas poznatu kao "Smrt Marka Kraljevića" zabeležio sa 166 stihova, slusajući Filipa Višnjića, slepog guslara. 

Pesma Smrt Marka Kraljevića pripada tematskoj grupi kalendarskih pesama u kojima je opisana smrt glavnog junaka. 

Predstavlja kalendarski opisano letnje polugođe, od Đurđevdana do Mitrovdana, sa čitavim nizom obeleženih narodnih praznika i opisanim stanjem u vasioni i prirodi. 

Za smrt Marka Kraljevića različno se pripovjeda: 

• Jedni vele da ga negdje u selu Rovinama ubio nekakav karavlaški vojvoda Mirčeta zlatnom strijelom u usta, kad su se Turci bili s Karavlasima; 
• Drugi kazuju da mu se u takvom boju zaglibio Šarac u nekakoj bari kod Dunava i da su ondje obojica propali; u krajini Negotinskoj pripovjeda se da je to bilo u jednoj bari blizu Negotina ispod izvora Caričine: ondje ima i sad bara i zidine od stare crkve, za koju govore da je bila načinjena na grobu Markovu. 
• Treći kažu da je u takvome boju toliko ljudi izginulo da sup o krvi poplivali konji i ljudi, pa Marko ona pružio ruke k nebu i rekao: Bože, što ću ja sad? Na to se bog smilovao i nekakijem čudnijem načinom prenio i njega i Šarca u nekaku pećinu, u kojoj i sad obojica žive: on, zabodavši svoju sablju pod gredu ili je udarivši u kamen, legao te zaspao, pa jednako spava, pred Šarcem stoji malo mahovine od koje pomalo jede, a sablja sve pomalo izlazi ispod grede ili kamena, pa kad Šarac mahovinu pojede i sablja ispod grede ili kamena ispadne, onda će se i on probuditi i opet na svijet izaći. Jedni govore da je on u tu pećinu pobjegao kad je prvi put video pušku i pošavši da je ogleda (...) probio iz nje sam sebi dlan, pa onda rekao: Sad ne pomaže junaštvo, jer najgora rđa može ubiti najboljeg junaka.