Na samom ulazu u najpoznatiju beogradsku ulicu, Knez Mihajlovu, bezbroj puta ste sigurno prošli pored zgrade "Prosvete", a većina vas sigurno ne zna tragičnu priču koju ovo zdanje nosi, kao ni strašnu sudbinu koja je zadesila njenog prvog vlasnika.
Budi uspomene: Evo kako je bilo u Beogradu šezdesetih! (VIDEO)
Misterija najstarije kuće u Beogradu: Kao garanciju ćutanja, graditelj platio GLAVOM (FOTO)
Ipak, reč je o jednoj od najstarijih, a svakako najpoznatijih knjižara u Beogradu, a prvi vlasnik bio je Geca Kon.
Rođen je u tadašnjoj Austrougarskoj u poznatoj aškenaskoj porodici. Živeo je u Zemunu i Novom Sadu, ali je 1901. godine postao srpski državljanin i u Beogradu otvorio knjižaru za srpsku i stranu književnost u Knez Mihailovoj ulici broj 1 koja je uskoro postala stecište najvećih prestoničkih intelektualaca toga doba. Tu su se okupljali i Nišić i Prodanović, ali i Slobodan Jovanović i Miloš Crnjanski.
Zbog kalendara "Ratnik", u kojem se veličaju pobede srpske vojske nad austrougarskim trupama, Kona su okupacione vlasti 1916. godine uhapsile i tada je po prvi put završio u logoru - bio je interniran u radni kamp kod Nežidera u Gradišću. Njegova knjižara je zatvorena, a knjige na ruskom, engleskom i francuskom jeziku su javno spaljene.
Pobednik je izazvao skandal u Beogradu, ali OVAJ SPOMENIK imao je JOŠ GORU SUDBINU (FOTO)
Posle Prvog svetskog rata je uspešno nastavio svoj rad. Prilikom osnivanja prvog udruženja srpskih knjižara 1921. godine izabran je za potpredsednika, a 1929. za predsednika udruženja. Godine 1934. Kon je osnovao "Izdavačko preduzeće Geca Kon A. D“. U periodu do Drugog svetskog rata objavljeno je i preko 200 naslova u godini i po tome je knjižara Gece Kona bila na prvom mestu u Beogradu.
Bio je poznat i po velikoj novčanoj podršci književnicima i svim vrednijim kulturnim institucijama. Veliki deo sredstava uložio je u popularisanje dela domaćih pisaca.
- Od svoje zarade on je više nego iko pomagao domaću književnost. Piscima čije knjige nisu najbolje išle davao je pristojne honorare, kao i siromašnim, da bi mogli nesmetano, oslobađajući se napornog novinarskog rada, da ostvare zamišljena književna dela – rekao je o Konovom dobročinstvu književnik Božidar Kovačević.
Te 1941. godine Geca Kon je, uprkos brojnim upozorenjima i dojavama od strane prijatelja iz inostranstva, odbio da napusti Srbiju i skloni se od najezde nacista. Sa porodicom se samo 6. aprila iz Beograda prebacio u Vrnjačku banju, ali pokazalo se da to nije bilo dovoljno - ubrzo je uhapšen.
Prvo je bio zatočen u Beogradu, a potom u logoru u Beču. I on i cela njegova porodica ubijeni su 1941. godine.
Mesto Gecinog stradanja nije poznato. Pretpostavlja se da je streljan u bečkom zatvoru ili pri kasnijem ispitivanju u Gracu. Žena Lujza Vajs, ćerke Elvira i Malvina, zet Franjo Bah, kao i dva unuka, streljani su kod mesta Jabuka blizu Pančeva u jesen 1941. godine. Jedini član porodice koji je preživeo bio je Konov drugi zet Leopold Hercog.
PRELEPI BEOGRAD: Pogledajte koliko sličnih spomenika imamo sa SVETSKIM gradovima, a jedan je POSEBAN
Celokupna imovina porodice Kon je zaplenjena - kuće u Dobračinoj 30 i Sremskoj 4, dva stana u ulici Strahinjića Bana, knjižara i jedna radnja u Knez Mihajlovoj, kao i plac na Dedinju. Najvredniji deo knjižnog fonda prenesen je u Nacionalnu biblioteku u Beču.
Posle oslobođenja, Konova firma je pretovrena u Izdavačko preduzeće "Prosveta". Stara knjižara je danas i zvanično proglašena za kulturno dobro Srbije, a ako se dokaže da nema živih naslednika, biće vraćena jevrejskoj opštini u skladu sa zakonom o otklanjanju posledica oduzimanju imovine žrtvama Holokausta.