Manastir Gračanicu, jednu od najlepših srpskih srednjovekovnih sakralnih građevina, podigao je pre sedam vekova kralj Milutin. Manastirske zidine čuvaju sećanje na slavnu. ali i tužnu prošlost pravoslavnog naroda.
Jedini sačuvani objekat nekadašnjeg manastira je Crkva Uspenja Bogorodice. I pored toga što su ostale manastirske zgrade nestale bez traga, ona je jedna od najbolje očuvanih crkvenih spomenika srednjovekovne Srbije. I po arhitekturi specifična, građevina ušla je u udžbenike "Istorije arhitekture". Glavni izvor informacija o tome kako je tekla njena izgradnja je osnivačka povelja koju je manastiru izdao kralj Milutin i koja je u celini sačuvana na zapadnom zidu južne bočne kapele.
U manastiru je 1539. godine osnovana štamparija, što je naročito bilo važno za kulturnu istoriju Srba za vreme turske vlasti. Biblioteka je izgorela u jednom od mnogobrojnih napada kroz istoriju.
Posebnost Gračanici daje i izuzetno vredno fresko-slikarstvo u duhovnom prostoru Bogorodičinog hrama. Na ulazu u crkvu nalaze se, jedan nasuprot drugom, portreti ktitora kralja Milutina i njegove žene Simonide. Takođe, freske koje prikazuju rodoslov dinastije Nemanjića (kopija iz Dečana). U glavnom delu crkve su naos, oltar, unutrašnja priprata, ophodni brodovi i bočne kapele. Na spratu manastira je prostorija poznata kao "tajna odaja kraljice Simonide" gde se kraljica i molila. Upravo za fresku posvećenu Simonidi se kaže da je jedna od najlepših u crkvenom ikonopisanju. Naš čuveni pesnik Milan Rakić je, obilazeći manastir mogao da vidi samo starinsku ploču i lik naše kraljice bez očiju, sa krunom, velom i gustom kosom i ostatkom lica koje je bilo netaknuto. Posvetio joj je tada čuvene stihove "Iskopaše ti oči lepa sliko!"
Manastir pripada Eparhiji Raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja kulturno dobro i spomenik kulture od izuzetnog značaja. Takođe, od 2004. godine nalazi na spisku Uneskove kulturne baštine. Danas, predstavlja nacionalno i duhovno središte srpskog naroda ovog kraja na Kosovu.