Srpkinja koja je PROMENILA SVET: Nadežda je najveća buntovnica 20.veka, a ostavila je NEOZBRISIV TRAG u svetskoj istoriji

03.04.1915. godine u valjevskoj vojnoj bolnici preminula je dobrovoljna bolničarka i slikarka Nadežda Petrović. Bila je žrtva epidemije pegavog tifusa, od koje je tada stradalo desetine hiljada srpskih vojnika, ali i medicinsko osoblje i stanovništvo valjevskog kraja. Tim povodom, ekipa portala Srbija Danas posetila je izložbu "Boje života" postavljene u Muzeju savremenih umetnosti, u okviru obeležavanja Dana državnosti. 

Nadežda je svoj patriotizam osim kroz slike i radove izrazila i učestvovanjem kao dobrovoljna bolničarka u balkanskim ratovima. Sa jednakom ljubavlju prema svom rodu ušla je među vojnike i sa početkom Velikog rata. Bila je stacionirana u Prvoj rezervnoj bolnici u Valjevu. Već krajem 1914. godine imala je veliki zadatak - negovanje mnogobrojnih ranjenika stradalih u Kolubarskoj bici i časno ga je izvršavala, dok je bolest nije zaustavila. Njena humanost ostaje kao uzor za sva pokolenja koja dolaze, a njena umetnost postavila je temelj moderne umetnosti.

- Hiljadu devetsto petnaeste, prilikom privremenog povlačenja srpske vojske, imao sam još tu sreću da je sretnem u nagorelom blatnjavom šinjelu, uz bolničke arnjeve, s vojnicima u krvavim zavojima, štakama. Njeno zdravo, puno, rumeno lice, uprkos tadašnjim naporima i oskudici, sijalo je od pouzdanja, a oči vojnika odavale su više od privrženosti, pravu ljubav prema toj njihovoj Velikoj Sestri. Svuda, pod svim šatorskim krilima, po svim rovovima u Srbiji, pričalo se tada kako su je, posle, vojnici, sumorno, bez prestanka plačući, prevrtali u vlažnim čaršafima, samo da joj smanje tifusnu vatruštinu, da spasu to veliko srce koje je do kraja kucalo i za njih - rekao je Veljko Petrović, književnik i akademik, ratni dopisnik sa ratišta 1912. i 1913, godine i učesnik Prvog svetskog rata i dobrovoljac na položajima oko Cera i Kolubare u štabu Dunavske divizije kojoj je pripadala i Nadežda Petrović, u govoru na otkrivanju spomenika slikarki u Čačku 11. decembra 1955. godine.

Izložba Nadežda Petrović - Boje života

Izložba Nadežda Petrović - Boje života predstavlja jedan od mogućih pogleda na značajan opus Nadeždinog stvaralaštva, u kojem dominiraju svi žanrovi: od pejzaža, portreta, aktova i figuralnih kompozicija nastalih tokom različitih umetničkih perioda njenog stvaralaštva. Publika ima prilike da se upozna sa delima koja čine deo kolekcije Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, ali i pojedinim delima iz fonda Muzeja grada Beograda, Galerije Matice srpske i Muzeja Jugoslavije.

Svetska žena koja je u svemu čime se bavila bila predvodnik

Nadežda (1873 - 1915) je bila svestrana ličnost koja se bavila slikarstvom, fotografijom, pedagoškim radom, likovnom kritikom, ženskom emancipacijom, kolektivnim delovanem, kao i društveno-političkim pitanjima, u doba različitih previranja početkom 20.veka. Sa naše instance duže od jednog veka, umetnost Petrovićeve se može posmatrati kao pionirski poduhvat žene koja je gotovo u svemu čime se bavila bila predvodnik, a najviše na polju umetnosti. Nadeždini radovi pokazuju uticaj Minhena, kao i boravka u Italiji i Francuskoj, ali i stalnog povratka Srbiji i svemu što je srpsko, što će se reflektovati kroz teme koje nose pečat nacionalnog.

Njeno slikarstvo prepoznato je kao modernističko i može se podeliti na periode, koji su izloženi u trenutnoj postavci. Tu podrezumevamo vreme školovanja u Minhennu, srbijanski period u više faza: rana faza kada slika u impresionističkom stilu i kasnija kada stvara dela bogatog kolorističkog ekspresionizma. Slikarka potom odlazi u Pariz, gde nastavlja sa usvojenim kolorizmom i dostiže potpunu zrelost, i na kraju ratni period, u kom učestvuje kao bolničarka, a slika dela inspirisana rodnim podnevljem, u stilu ekspresionističkog kolorizma. 

Slikala je sa podjednakom vatrom i umetničkim žarom i pejzaže, portrete i figuralne kompozicije. Zajednički imenitelj za njeno slikarstvo koji i danas svi prepoznaju je snaga boje i gesta, kao i lični stavovi i život, koji su obojili predele i ljude našeg podneblja, sa kog je i potekla.

Zamršeni životni put Nadežde Petrović

Nadežda Petrović je rođena u Čačku, 11. oktobra 1873. godine. Sa roditeljima se 1883. preselila u Beograd, gde je kuća Petrović postala mesto okupljanja uglednih intelektualaca, mladih umetnika i književnika. Njen otac Dimitrije Mita Petrović bio je ugledni istoričar, član Narodne radikalne stranke, nastavnik crtanja čačanske realke, a majka Mileva vrlo obrazovana žena, učiteljica, čiji je ujak bio Svetozar Miletić, borac za nacionalna prava Srba u Austrougarskoj monarhiji. Nadežda je imala običaj da kaže kako je svoje lice češće nego u ogledalu gledala na očevim crtežima. Njen mlađi brat bio je Rastko Petrović, jedan od najpoznatijih srpskih pisaca.

U takvom okruženju, Nadežda je pokazala interesovanje za slikanje. Višu žensku školu završava 1891.godine. Sledeće godine polaže ispit za nastavnicu crtanja u srednjim školama i postaje učiteljica u atelju Đorđa Krstića. 1896/97. godine pohađa školu kod Kirila Kutljika, koju je pohađala zajedno sa umetnicima koji će zatim postati glavni predstavnici impresionizma: Borvojem Stevanovićem, Milanom Milovanovićem, Kostom Milićevićem, Dragomirom Glišićem.

Slikarstvo je bilo jedan od glavnih razloga zbog kojeg se Nadežda Petrović odrekla ličnog života. Duboko uvređena što je majka njenog verenika, jednog sudskog službenika, tražila od njenih roditelja veliki miraz, ona je 1898. godine raskinula veridbu. Iz Minhena je pisala majci: "O mojoj udaji nema govora više, ja hoću da sam slikar, a ne žena. Žena ima dosta. Ako mi zaista želiš sreću, onda ćeš i ti od mene očekivati da budem slikar, a ne udavača".

Nemilosrdna kritika i negativna ocena prve samostalne izložbe

Od 1898. godine počinje školovanje u Minhenu u ateljeu Slovenca Antona Ažbea. Boravak u Minhenu uticao je na to da Nadežda Petrović za godinu dana nauči tri strana jezika: nemački, ruski i francuski. Tamo često boravi u minhenskoj pinakoteci, gde predano proučava dela starih majstora. Posećuje i izložbu Minhenske secesije 1900. godine i prvi put se susreće sa slikama francuskih impresionista: Koroa, Monea, Renoara i Sislea. Upoznaje se i sa krugom ruskih umetnika: Javlenskim, Kandinskim, Minterom i sklapa značajna prijateljstva sa slovenačkim i hrvatskim umetnicima, koja će kasnije uticati na njihov zajednički angažman. U međuvremenu, 1900. godine imala je prvu samostalnu izložbu u Beogradu, u sali Velike škole. Međutim, u kritičkim krugovima tadašnje Srbije, njene vizionarske ideje još uvek nisu bile shvaćene, niti pozitivno ocenjene. Godine 1901. započinje rad u ateljeu Julijusa Ekstera u Minhenu. Veliku promenu u njenom radu predstavlja izlazak van ateljea i slikanje prizora i motiva pejzaža pod uticajem prirodne svetlosti, kada nastaju njena značajna dela kolorističke faze njenog stvaralaštva.

Godine 1903. se vraća u Srbiju i aktivno uključuje u društveno-politički život. 26. avgusta te godine osniva humanitarno društvo Kolo srpskih sestara. Počinje da piše o slikarstvu, umetnosti, o potrebama modernizacije nastave, obrazovanju ženske omladine, o pozorištu, o muzici. Njene kritike predstavljaju značajne hronike umetničkog života s početka 20.veka. Njima iskazuje lični stav i učestvuje u raspravama o modernoj umetnosti. Iz tog perioda potiče i njena pozorišna drama političkog karaktera "O živim slikama iz Makedonije i Srbije". Zalažući se za prava žena, organizuje veliki skup sa ciljem buđenja ženske patriotske svesti, kao i političke i socijalne pravde, i započinje veliku humanitarnu misiju za prikupljanje pomoći Srbima izvan Srbije.

Buntovnica i patriota: "Idem na granicu, da prinesem otadžbini svoj život ako treba"

Od 1904. godine Nadežda Petrović bila je angažovana u domovini oko Prve jugoslovenske umetničke izložbe, povodom jubileja sto godina od Prvog srpskog ustanka i krunisanja Petra I Karađorđevića. Takođe učestvuje u osnivanju Saveza jugoslovenskih umetnika "Lada". Bila je veoma angažovana oko osnivanja Prve jugoslovenske umetničke kolonije (Sićevo, Pirot 1905. godine). 

Ideja o osnivanju kolonije rodila se iz prijateljstva i kolektivnog delovanja koje je postojalo još od minhenskog susreta mladih srpskih, slovenačkih i hrvatskih umetnika. Slikajući u prirodi nastala su dela koja će predstavljati temelj moderne srpske umetnosti. Godine 1907. slikarka putuje u Beč, Minhen, Rim i Veneciju. Učestvuje u osnivanju Srpskog umetničkog udruženja. Povodom aneksije BiH (06. oktobra 1908) organizuje protestni skup žena  i pokret za bojkot austrougarske i nemačke robe na balkonu Narodnog pozorišta drži govor. Novine su pisale o tom Nadeždinom govoru s balkona Narodnog pozorišta: "Jedna čudna žena, mlada, krupna plavuša, napravila je utisak koliko odličnim govorom toliko i pojavom."

Veoma je aktivna politički, svesna nadolazeće opasnosti od Austrougarske. Piše Ivanu Meštroviću: "Mi smo isuviše žurno izašli sudbonosnim događajima u susret, kod nas je na pragu rat s Vašom carevinom. Čekamo s oduševljenjem kada će prva puška pući. Ja idem takođe na granicu, kao bolničarka, da poslužim otadžbini i da prinesem svoj život ako zatreba. Ja bogme gotovo zaboravih da sam slikarka, politika me toliko obujmila da nemam ni stanka ni sanka, ne mogu da radim, srce mi je prosto raspolućeno od straha i očajanja za svoj rod."

Ubrzo nakon otvaranja druge samostalne izložbe u Ljubljani 1910. godine. Nadežda odlazi u Pariz, gde je izlagala na "Jesenjem salonu". Iako u Parizu ostaje nepune dve godine, taj period će na nju ostaviti trajan i neizbrisiv trag. Pariske slike u jeku njene umetničke zrelosti dobijaju jasnu slikarsku fizionomiju i pun oblik kolorističkog ekspresionizma. Za vreme kratkog boravka u Parizu, Nadežda se upoznaje sa brojnim značajnim umetnicima tog doba, posećuje izložbe i značajne muzeje. Godine 1910. izlagaće i sa Ruskim umetničkim udruženjem, na Jesenjem salonu u Parizu i na izložbi udružena Medulić u Zagrebu, a organizator je bio veliki Nadeždin prijatelj, Ivan Meštrović. Godine 1911. ponovo će učestvovati na Jesenjem salonu u Parizu, kao i na Međunarodnoj izložbi u Rimu. u Paviljonu Srbije i Salonu internacionalne unije. Slikarka je uvek naglašavala da umetnik treba da bude deo internacionalnog okruženja, ali bez potiskivanja svog nacionalnog identiteta, kao i da se zajedničkim radom i povezivanjem južnoslovenskih naroda mogu najbolje prikazati  karakteristike našeg podneblja.

Povratak otadžbini i smrt

Aprila 1911., Nadeždi umire otac i ona na kratko dolazi u Beograd, međutim, u februaru 1912. zbog bolesti majke definitivno prekida boravak u Parizu i zauvek dolazi u Srbiju. Posvetiće se organizovanju IV jugoslovenske izložbe, na  kojoj je izložila svoje slike. Iako ova dela, iz današnje perspektive, predstavljaju vrhunac Nadeždinog ekspresivnog likovnog izraza i moderne slike, u vreme kada su bila prikazana, bila su neshvaćena, a ni kritika nije imala milosti.

U teškim ličnim i društveno-političkim okolnostima, početka Balkanskih ratova 1912/13 i smrti majke, Nadežda se dobrovoljno prijavljuje da bude bolničarka na frontu, a taj momenat ostao je obeležen na našoj novčanici od 200 dinara. Uvek hrabra, politički osvešćena, patriotski nastrojena, ide od bojišta do bojišta i slika oficire, seljake, ratne prizore, pejzaže. Godine 1914. počinje Prvi svetski rat, a ona se prijavljuje kao dobrovoljac i biva raspoređena u poljsku bolnicu Dunavske divizije. Nakon toga, ubrzo će se naći u bici na Mačvanskom kamenu, odakle šalje potresno pismo sa opisom bitke, kao važno istorijsko svedočanstvo. 1915. ponovo odlazi na front, u prvu rezervnu bolnicu u Valjevu, gde počinje epidemija pegavog tifusa, od koga umire.