I danas je veličanstven: 180 godina od osnivanja Narodnog muzeja u Beogradu

Ukazom Jovana Sterije Popovića, tada u svojstvu visokog zvaničnika, načelnika Ministarstva prosvete, odnosno Popečateljstva prosveštenija, Kneževine Srbije, 10. maja 1844. utemeljen je Muzeum serbski. 

Sterija, proslavljeni srpski književnik, posvećeni nacionalni radnik, pa i prosvetitelj, po osnovnoj vokaciji advokat, prešao je iz rodnog Banata u tadašnju Kneževinu Srbiju kako bi pomogao kao nesebični nacionalni radnik.

Osim prikupljanja starina muzej je sve vreme bio i mesto istraživačkog rada, čuvanja predmeta od posebne važnosti, pre svega na polju nacionalne istorije i kulturnog nasleđa, ali takođe i kulturnog nasleđa uopšte.

Prema rezultatima inventara obavljenog 1848, u posedu muzeja osnovanog četiri godine ranije, nalazilo se ukupno 79 predmeta, kovanica, pečata, alata, posuda, statua, povelja, knjiga, diploma. Prva postavka predstavljena je 1864. godine, a pet godina kasnije ukupan činilo je 12.869 predmeta. Zabeleženo je da je postavku muzeja 1873. godine, obišao 401 posetilac. Godine 1904. kolekcija je postavljena u skladu sa tada prihvaćenim standardima, sa posebnim celinama, arheološkom, srednjovekovnom, galerijom slika i slično. Iste godine otvorena je "Prva jugoslovenska izložba", što je u onovremenim okolnostima i intelektualnim stremljenjima imalo veliki značaj.

Ubrzo potom, 1907. godine zabeleženo je da je muzej posetilo 4.298 lica. Naredne godine, što je takođe važan momenat, pod okriljem muzeja započela su istraživanja neolitskih ostataka Vinče. Od velikih darodavaca tokom 19. veka, valja pomenuti kralja Milana Obrenovića koji je muzeju poklonio veliku i vrednu kolekciju srednjovekovnih srpskih kovanica, njih 1.352. Takođe, Pavla Riđičkog, plemića i veleposednika iz Mokrina, koji je muzeju darovao staroegipatsku mumiju. Katarina Ivanović, velika srpska umetnica, darovala je slike i novčani prilog. Muzeju je pripala i zaostavština Vuka i Mine Karadžić.

Postoje navodi, možda preterani, da je muzej čak 11 puta menjao prostor. Od 1863. nalazio se u delu zgrade koju je kapetan Miša Anastasijević daravao otečestvu, na potonjem Studentskom trgu. Godine 1892. našao se u obližnjem zdanju braće Veličković. 1922. smešten je ulicu Knjaza Miloša, broj 58. Potom je bio smešten, makar delom, i u Konaku kneginje Ljubice. Reprezentativni prostor na najvišem noviu obezbeđen je, najzad, kada je kralj Aleksandar Karađorđević 1933., ustupio deo zdanja Starog dvora za stalnu postavku. Reč je o delu dvorskog kompleksa koji je upravo on izgradio, uključujući danšnje zdanje Predsedništva.

Godine 1935. spojeni su Istorijsko umetnički muzej i Muzej savremene umetnosti, pod imenom Muzej kneza Pavla. Od te godine, u vlasništvu muzeja nalazi se i Miroslavljevo jevanđelje. Poznih tridesetih Muzej kneza Pavla bio je ustanova visokog ugleda u svetu. Najveći deo tada pribavljanih predmeta bili su pokloni, slike savremenih umetnika koje je darivao knez Pavle. Tih godina održane su izuzetno zapažene izložbe kao što su "Moderno francusko slikarstvo" 1936, ili "Sto godina francuskog slikarstva, od Davida do Sezana" 1939 godine. Posebno je veličanstvena bila izložba "Italijanski portret kroz vekove" 1938. godine, kada su se u Beogradu našla najvažnija dela italijanske umetnosti, od poznog srednjovekovlja i renesanse, pa nadalje.

Pripređivani su pritom reprezentativni katalozi. Pod rukovodstvom posvećenog Milana Kašanina, kog je knez Pavle postavio za upravnika muzeja, što je bio retko srećan izbor, pokrenut je časopis "Umetnički pregled" koji je izlazio od 1937. do okupacije zemlje 1941. Bila je to publikacija kojom bi se dičile i najkvalitetnije muzejske kuće onog doba. 1944. ime je promenjeno u Umetnički muzej, a onda 1952. u Narodni muzej.

Od tada, do danas, on je centralna muzejska institucija Srbije, od izuzetnog značaja. Iste godine smešten je reprezentativnom zdanju na centralnom gradskom trgu. Reč je o zgradi nekadašnje Uprave fondova na današnjem Trgu Republike, podignute 1903. po projektu arhitekata Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića.