PRETUŽNA SUDBINA SRBA IZ BUGOJNA: Da kamen zaplače
Od oko 9.500 Srba koliko ih je u Bugojnu, njegovim predgrađima Novom naselju i Čipuljiću i okolnim selima živelo do poslednjeg rata sada ih je ostalo stotinak
Najpopularnija pesma iz bugojanskog kraja svakako je pesma Ima jedna krčma u planini koju je Nedeljko Bilkić, iz bugojanskog predgrađa Čipuljić, napisao jedne noći dok je u kafani na Komaru, planinskom prevoju između Bugona i Travnika pio rujno vino i kroz prozor posmatrao zvezdanu noć nad dolinom Vrbasa.
"NASTAVLJAMO POLITIČKU SARADNJU!" Dačić se oglasio nakon sastanka sa Vučićem: Postignuti su istorijski rezultati u poslednjih 10 godina
DOK NAŠA ZEMLJA KRVARI TAJKUNSKI MEDIJ SEJE MRŽNJU: Izmučenim Srbima na KiM opozicionari poručuju "Budite glineni golubovi"
"KAKO IH NIJE SRAMOTA" Vučić govorio o odnosima Srbije i Hrvatske i otkrio zašto ga napadaju
Međutim, ima jedna pesma koju su Bugojanci, svih vera i nacija, voleli više od nje. To je Bilkićeva Pesma Bugojnu, sa stihovima iz kojih izbija silna nostalgija za zavičajem:
Mali grade pun si cvijetnog šara
U tebi je moja majka stara
Njena želja Bugojnu me zove
Da provedem u njemu vjekove
Nažalost, ima već dve decenije kako u Bugojnu, nema ni traga od nekadašnjeg cvetnog šara, a što je najtužnije, bar kad su Srbi u pitanju, nema više ni pesme, ni majke, ni njene želje koja Bugojnu zove. Ništa nije kao prije, to je srcu najžalije.
Od oko 9.500 Srba koliko ih je u Bugojnu, njegovim predgrađima Novom naselju i Čipuljiću i okolnim selima živelo do poslednjeg rata sada ih je ostalo stotinak. Od Krstanovića, Kadijevića, Vučića, Bilanovića, Stojića, Simića, Keranovića, Kalajdžića, Praljaka...ostali su samo tragovi. Zidine opljačkanih pa zapaljenih kuća, one koje nisu prodate za bagatelnu cenu, zarasle su u drveće i šipražje. Jedino srpsko u Bugojnu gde se još vidi život je crkva Presvete Bogorodice i pravoslavno groblje koje se kraj nje nalazi. Zahvaljujući drčnom i preduzimljivom svešteniku Slaviši Đuriću groblje se lepo održava, trava je pokošena, nema plastičnih flaša i gomila smeća od ostavljenog
veštačkog cveća, česte slike na srpskim grobljima.
Jedan od retkih preostalih „tragova“ srpskog postojanja u Bugojnu koji odišu životom jeste i restoran Babilon Mike Bujasa, omiljeno mesto okupljanja i Srba, i Hrvata i muslimana. Neki ga zovu poslednjom oazom bratstva i jedinstva. U njemu muslimani najrađe naručuju Karađorđevu šniclu, Srbi sarajevske ćevape a Hrvati i jedno i drugo.
Egzosus Srba iz Čipuljića i Bugojna započeo je krajem maja 1992. godine, kad su u grad upale jedinice hrvatske vojske koje su se pre toga „proslavile“ zločinima na vukovarskom ratištu i u Kninskoj krajini. Nisu kolone srpskih izbeglica, koje su spas potražile na Kupreškoj visoravni i u Donjem Vakufu, još bile ni zamakle preko planine Stožer i preko zamišljene linije razdvajanja u selu Kopčiću, a noćno nebo nad dolinom Vrbasa su osvetlili plameni ognjevi na zapaljenih srpskih kuća.
Svoje ludilo Hrvati su završili 24. juna 1992. godine, na svetog Ivu, jedan od svojih najvećih verskih praznika. Prastari hrišćanski običaj je da se uoči Ivanjdana (kod nekih hrišćana letnjeg svetog Jovana, kod Hrvata svetog Ive) na uzvišenjima oko naselja pale velike vatre. Hrvati u Bugojnu su planski, umesto 23. juna, ivanjske vatre zapalili dan kasnije, 24. juna. Umesto granja i drva, zapalili su kuće svojih komšija Srba. Stotine kuća. Tri dana su plameni jezici zapaljene srpske muke lizali nebo iznad Bugojna.
Tih junskih dana srpska predgrađa grada na Vrbasu nisu bili samo lomača, već i ljudska klanica. U kojoj je na svirep načun umoreno nekoliko desetina ljudi. Civila. Starijih ljudi. Jedni zakačeni za traktor i vučeni ulicama svoga grada sve dok nisu izdahnuli. Drugi živi spaljeni kraj Poričnice. Treći zaklani. Četvrti, srećnici, ubijeni pucnjem u glavu...U tim zločinima učestvovali su i pojedini meštani Hrvati i muslimani.
A onda su, godinu dana kasnije, nakon sukoba sa muslimanima, preko Stožera krenule i hrvatske izbegličke kolone. Istim onim stazama kojima su od njih pobegle njihove komšije Srbi. A gore, na Stožeru i u Kupresu, Hrvate i njihovu nejač su prihvatali srpski vojnici iz Bugojna. Četnici i „četnici“. Isti oni čije su kuće popalili. Gladnima davali hranu, ranjenima rane previjali.
Posle završetka rata i potpisivanja Dejtonskog sporazuma, u Bugojno se bilo vratilo oko dve i po hiljade Srba. Ali suočeni sa verskom mržnjom, besposlicom i beznađem, ponovo su otišli u beli svet. Otišli su niz kanjon Vrbasa, u nepovrat. U izbeglička svratišta oko Banjaluke, Bijeljine, Novog Sada, Čikaga, Melburna...
O tužnoj, pretužnoj sudbini Srba iz Bugojna, vrednih i čestitih gorštaka, najbolje svedoči sudbina njihove crkve posvećene Presvetoj Bogorodici. Hrvatski ekstremisti su pokušali da je zapale u vartolomejskoj noći 24. juna. To nije dozvolio bugojanski župnik fra Janko. Odlučno je odbranio hrišćansku svetinju. Narednih dana je crkvu zapečatio, overio župnim pečatom, obilazio... Međutim, zli ljudi, sledbenici ustaša, potomci zveri koje su 1941. godine zaklale, zapalile i u jame ubacile više od 3.000 bugojanskih Srba (ej, tri hiljade ljudi, tri hiljade ljudskih duša, tri hiljade unesrećenih porodica), su 11. septembra 1992. godine ustale i protiv svog fratra, i protiv svoje vere i minirale crkvu u Čipuljiću. Do temelja.
Posle rata, Srbi iz Bugojna su obnovili svoju svetinju. A neljudi su ponovo pokazali svoju mržnju. Ovaj put ne samo Hrvati, već i muslimani. Srbi islamske veroispovesti. Prvo je, u leto 2000. godine, u plamenu ljudskog primitivizma, kojeg se stidi svaki čestiti rimokatolik i svaki iskreni musliman, zapaljen parohijski dom obnovljene crkve. Posle je, dva puta, zapaljena i crkva. Prvi put 2004. drugi put 2007. godine.
Kadijevići, Lukići, Vučići, Stojići, Bilkići, Keranovići, Čavići....otišli su da se više nikad ne vrate. Osim kad u retkim dolascima iz belog sveta dođu da posete grobove svojih najmilijih, okade ih tamjanom, zapale sveću, gorko se isplaču i po ko zna koji put uzalud pokušavaju da nađu odgovor na pitanje zašto je njih i njihov narod snašla tako tužna sudbina. Nad kojom bi i kamen zaplakao.
Srbi iz Bugojna su svoj grad napustili u tišini. Kao da je otišlo deset hiljada ptica, mada bi i to bilo mnogo, premnogo, već deset hiljada ljudi. Čitav jedan narod. Sa svojom sudbinom, svojim snovima...Sa svojom istorijom. Bez koje Bugojno nikad ne bi postalo ono što je bilo i nikad više neće biti ono što je bilo – jedan od najlepših i najperspektivnijih gradova bivše Jugoslavije.
U međuvremenu, sudbina je htela da jedan od njih, potomak prognanih i izbeglih Srba iz Bugojna, Milorad Čavić, postane višestruki evropski i svetski šampion i rekorder u plivanju, da drugi, Aleksandar Vučić, postane više puta od naroda izabrani premijer i predsednik Srbije, državnik evropskog formata....ali da se oni njihovim uspesima raduju pod tuđim nebom.
Zato danas dok, umesto ulicom Slavka Rodića, Nedeljko Bilkić šeta po Slaviji i Terazijama i sluša pop muziku iz bašta beogradskih kafića i restorana, većina njegovih zemljaka, umesto pesama sa početka teksta, češće i radije sluša pesmu jednog drugog Bugojanca Gorana Ristića, koju je ispevao sa Žaretom Đukićem a koja počinje stihovima - Oj koliko nosiš uspomena, Vrbas vodo ladna i
studena.