Herojski narod Azerbejdžana – U Crvenoj armiji ih poginulo 250.000, ginuli i za slobodu Srbije
Zbog sve boljih odnosa između dve države, u javnosti u Srbiji poslednjih godina se sve više priča o Azerbejdžanu ali vrlo mali broj ljudi u našoj zemlji zna da je ovaj hrabri i rodoljubivi narod u Drugom svetskom ratu dao ogromne žrtve u borbi protiv Hitlera i da su stotine Azerbejdžanaca poginule u bitkama za oslobođenje Srbije i Beograda u jesen 1944. i proleće 1945. godine.
Kada su Hitler i nemačke horde ubica napale Sovjetski Savez, iz Azerbejdžana je na front otišlo 681.000 ljudi. Svaki peti stanovnik ove sovjetske republike. Koja je u to vreme imala oko 3.400.000 stanovnika.
Od boraca Bakua, Miljske i Karabaške stepe, Abšerona, Kursko – arakinske nizije, Gendže i drugih delova Azerbejdžana formirane su 77, 223, 336, 402. i 416. streljačka divizija Crvene armije, koje su svoj ratni put završile u oslobođenoj Evropi.
Više od 250.000 boraca Crvene armije iz ove ponosne zemlje nije se vratilo svojim kućama, svojim porodicama. Skoro da nema porodice koja nije u crno zavijena. Njihova mladost pokošena je na poljima smrti od Kavkaza, Volge i Staljingrada, do Srbije, Velike Morave i Beograda.
Dobro ste pročitali. Na hiljade ratnika iz Azerbejdžana učestvovalo je u oslobađanju Srbije. A stotine njih su poginule. Najviše u sastavu 223. azerbejdžanske streljačke divizije, koja je učestvovala u oslobađanju Istočne Srbije, Velike Plane i Beograda.
Zbog heroizma koji su njeni pripadnici iskazali u bitkama u Srbiji, ova divizija je neposredno nakon oslobođenja Beograda promenila ime u Crvenoarmejska 223. beogradska divizija.
Ostala su sećanja da su Azerbejdžanci najviše stradali u borbama koje su u oktobru 1944. godine vođene oko Narodnog pozorišta u Beogradu. Pre toga, borci sa Kavkaza učestvovali su u zauzimanju zgrade Glavne beogradske pošte i Skupštine Srbije.
Od 17. do 19. oktobra borci Prve proleterske brigade NOVJ su dva puta zauzimali zgradu Narodnog pozorišta ali su Nemci oba puta izveli uspešne kontranapade. U trećem jurišu na zgradu, 19.oktobra, učestvovali su i borci 223. divizije Crvene armije. Zgrada je zauzeta a njena odbrana je poverena pripadnicima italijanske divizije Garibaldi, koji su uspešno odbili sve kontranapade Nemaca.
U borbama oko i u zgradi Narodnog pozorišta poginule su desetine crvenoarmejaca iz Azerbejdžana.
Odmah posle rata njima je na Trgu republike bio podignut spomenik ali je on uklonjen u vreme sukoba Jugoslavije i Staljina.
O ratnom putu 223. divizije snimljen je dokumentarni film „Od Kaspiskog mora do Dunava“ a knjiga
komandanta divizije Bahisa Mehtijeva prevedena je i na srpski jezik.
Više od 130 Azerbejdžanaca proglašeno je za heroje Sovjetskog Saveza, dok je general – major Azi Aslanov najveći sovjetski orden dobio dva puta. Još 170.000 boraca iz te zemlje nagrađenbo je drugim odlikovanjima i priznanjima.
Nestavarno zvuči podatak da se u Drugom svetskom ratu među 681.000 boraca Crvene armije nalazilo
više od 100.000 žena.
Ali nisu ponosne kćeri Kaspijskog jezera, Kavkaza i Potkavkazja svoj doprinos oslobođenju Rusije, Ukrajine, Belorusije, Rumunije, Srbije i drugih porobljenih zemalja dale samo sa puškom u rukama.
Ništa manje zaslužne su pa je ratna privreda te republike sve vreme radila tako da se odsustvo muškaraca malo primećivalo. Najviše žena radilo je u naftnoj industriji, od koje je presudno zavisilo da li će tenkovi i avioni junačke Crvene armije imati dovoljno goriva.
Od 1941. do 1945. godine više od 70 procenata nafte, 80 procenata benzina i 90 procenata motornih ulja proizvedeno je u rafinerijama na obalama Kaspijskog jezera, u Bakuu i okolini.
Od početka do kraja rata Azerbejdžanke angažovane u proizvodnji nafte radile su i po šesnaest časova dnevno. A kakav je taj rad bio, sa koliko zanosa i požrtvovanja su se trudile da pomognu svojim sinovima, očevima i sestrama kod Staljingrada, Kurska i na drugim ratištima, najbolje govori podatak da su oborile svetski rekord u količini proizvedene nafte u jednom danu.
