Mlada Gojkovica zazidana u Skadar na Bojani: Kako albanski nastup na Evroviziji budi zajedničko balkansko sećanje?
Nastup albanskog dua Shkodra Elektronike na „Evroviziji“, inspirisan legendom o Rozafi, simbolično povezuje balkansku tradiciju žrtve u temelje sa motivima iz srpske narodne pesme „Zidanje Skadra“.
Prvo polufinale ovogodišnje „Evrovizije“ donelo je, kao i uvek, mnoštvo upečatljivih nastupa, ali pažnju regiona posebno je privukla albanska predstavnica – duo Shkodra Elektronike, sa pesmom „Zjerm“.
Nastup pevačice Beatriče Gjerđi i muzičara Kole Lace izazvao je brojne reakcije zbog scenskog izraza i kostima koji na prvi pogled deluje provokativno, ali u sebi nosi duboko simboličku poruku ukorenjenu u narodnoj tradiciji.
Centralni motiv kostima – istaknuta desna dojka sa crvenim safirom – zapravo je direktna referenca na legendu o Rozafi, jednu od najdublje ukorenjenih priča severne Albanije, iz grada Skadra.
Prema predanju, da bi se izgradila tvrđava, jedna žena mora biti zazidana u temelje. Žrtvovana je najmlađa bratova žena, Rozafa, ali pod uslovom da joj ostave otvoreno desno oko, desnu ruku i desnu dojku – da vidi, doji i miluje svoje dete.
Ova priča ima snažnu paralelu u srpskoj narodnoj epici, kroz pesmu "Zidanje Skadra na Bojani", gde se braća Mrnjavčević suočava sa istom sudbinom: da bi se grad zadržao, u njegove temelje mora biti zazidana žena jednog od graditelja. I tamo, kao i u albanskoj verziji, biva žrtvovana najmlađa bratova žena Gojkovica – po pravilu ona koja dolazi ne znajući šta je čeka.
Oba predanja svedoče o arhetipskoj ženi-žrtvi, simbolu temelja na kojima se gradi zajednica, ali i o snazi majčinske ljubavi koja prevazilazi smrt.
U tom svetlu, nastup albanskog dua ne može se posmatrati samo kao savremena provokacija, već kao umetnički čin reinterpretacije kolektivnog pamćenja Balkana – prostora gde su legende o građenju na žrtvi duboko urezane u narodnu svest, bez obzira na današnje granice i etničke razlike.
Haljina Beatriče Gjerđi ne prikazuje telo radi šoka, već radi sećanja – na Rozafu, ili mladu Gojkovicu, u srpskoj varijanti, na sve one koje su ostale u temeljima kako bi zidovi opstali.
Publika kojoj nedostaje kontekst možda neće odmah razumeti poruku, ali Balkan – čuvar usmenog predanja i simbolike krvi, mleka i kamena – zna čitati između redova.
