Ovo je prvi penzionisani radnik u Srbiji: Nije poznato ime, ali datum je važan

Malo ko zna da je ideja o penzionisanju radnika stara skoro vek i po i da potiče iz Nemačke. Još 1881. godine, nemački kancelar Oto fon Bizmark uveo je prvi sistem penzionog osiguranja. 

Cilj mu nije bio samo socijalna briga, već i politički obračun sa rastućim uticajem marksista. On je tada proglasio da će svi stariji od 70 godina morati u penziju, a država će im isplaćivati nadoknadu.

U obrazloženju upućenom poslanicima, car Vilhelm I je naveo da "oni koji su onemogućeni da rade zbog starosti ili invaliditeta imaju dobro utemeljeno pravo da država brine o njima". Sistem je bio obavezan, a uplate su delili zaposleni, poslodavci i država – što je i danas osnova većine penzionih modela u svetu.

Prvi penzionisani radnik na svetu

Istoričari beleže da je upravo u Bizmarkovoj Nemačkoj prvi radnik zvanično otišao u penziju krajem XIX veka. Njegovo ime se ne pominje u sačuvanim dokumentima, ali se zna da je reč o železničkom radniku iz Saksonije, koji je nakon 40 godina rada ostvario pravo na prvu državnu penziju u istoriji. Njegov primer otvorio je vrata čitavom konceptu sigurnosti za stare i nemoćne, što se ubrzo proširilo i na druge evropske zemlje.

Širenje ideje – od Evrope do Amerike

U to vreme, u Sjedinjenim Američkim Državama pojedini zaposleni u javnim službama, poput policajaca, vatrogasaca i učitelja, već su dobijali gradske penzije. 

Kompanija American Express uvela je privatne penzije 1875. godine, a do 1920-ih penzioni sistemi postali su rasprostranjeni u mnogim američkim industrijama. Konačno, 1935. godine predsednik Frenklin Ruzvelt doneo je Zakon o socijalnom osiguranju, kojim je uvedeno obavezno penziono osiguranje u SAD.

Od prinude do privilegije

Iako su penzije prvobitno bile zamišljene kao "prisilno povlačenje" starijih radnika kako bi se otvorila mesta mlađima, tokom XX veka one su postale svojevrsna privilegija. 

Florida je već 1910. postala popularna destinacija za penzionere, a penzionerske zajednice počele su da niču 1920-ih i 1930-ih godina. Kasnije, uz razvoj filma, televizije i rekreativnih sadržaja, penzija se sve više doživljavala kao vreme uživanja, a ne prisilnog odmora.

Danas gotovo da ne postoji zemlja na svetu bez nekog oblika penzionog osiguranja, a sve je počelo Bizmarkovom odlukom iz 1881. i prvim radnikom koji je, posle dugogodišnjeg rada, otišao u zasluženu starosnu penziju.

Kada je Srbija dobila prvog penzionera? Evo kako je nastao domaći penzioni sistem

Dok se u svetu često podseća na nemačkog kancelara Ota fon Bizmarka kao začetnika penzionog sistema (1881), malo je poznato kada je Srbija dobila svog prvog penzionera i kako su izgledali počeci socijalnog osiguranja kod nas.

Prvi propisi o penzijama u Srbiji

Još u prvoj polovini 19. veka uvedeni su propisi koji su otvarali prostor za zaštitu radnika i činovnika:

• Uredba o penzijama činovnika iz 1841, 1861. i 1871. godine,
• Uredba o zanatima (1847),
• Rudarski zakon (1866),
• Pravilnik o bolesničkom i potpornom fondu (1895).

Ovi dokumenti bili su preteča savremenog penzionog sistema, ali nisu obezbeđivali široko pravo na starosnu penziju.

Prvi sistemski zakon

Tek 1922. godine Kraljevina SHS usvojila je Zakon o osiguranju radnika, kojim je po prvi put uveden sveobuhvatan sistem socijalnog osiguranja. Njegova puna primena odložena je i počela je tek 1. juna 1937. godine, kada su radnici zvanično počeli da stiču pravo na penziju iz državnog fonda.

Ko je bio prvi penzioner?

U zvaničnim dokumentima nije sačuvano ime prvog penzionisanog radnika u Srbiji. 

Istoričari pretpostavljaju da je to bio radnik iz industrije ili činovnik koji je ispunio uslove iz Zakona iz 1922. godine, a penziju ostvario nakon 1937. Iako njegovo ime nije poznato, taj trenutak predstavljao je istorijsku prekretnicu - država je prvi put preuzela sistemski brigu o starim i iznemoglim radnicima.

Značaj za današnjicu

Srbija je, iako sa zakašnjenjem u odnosu na Bizmarkovu Nemačku, pratila evropske tokove u razvoju socijalne zaštite. Od prvih uredbi u 19. veku, preko sistemskog zakona iz 1922, do praktične primene 1937. godine, penzije su postale deo šireg ekonomskog i socijalnog poretka.

U Srbiji penzioni sistem obuhvata više od 1,6 miliona korisnika, a njegovi temelji leže upravo u reformama iz prve polovine 20. veka.

Srbija Danas