CRKVA U STAROM SELU: Kapiju svetinje čuvaju seni 378 junaka sa Cera i Solunskog fronta
Kraj kapije na ulazu u portu crkve Svetog Vaznesenja u Starom Selu, posetioce dočekuje i ispraća prelep spomenik, raskošan u svojoj jednostavnosti, na čijim mermernim pločama su imena ratnika iz sela koji su poginuli u dva balkanska i jednom svetskom ratu.
Ispisana ćirilicom, kao i poslednja pisma koja su oni svojim majkama i draganama, deci i unucima poslali sa Kolubare i Solunskog fronta, sa otačbinskih međuša i neznanih čuka na kojima se krvlju i životom plaćao san o povratku
u oslobođeni zavičaj. I ponovni susret sa rodnom kućom i rodnom njivom.
A bilo ih je 378. Vojnika, kaplara, narednika, oficira... Ceo jedan bataljon besmrtnog stroja. Nestaо u grmljavini granata, posmrtnim marševima mitraljeske vatre i gudurama tada, kao i sada, okupiranih Prokletija. Najviših i najlepših srpskih planina.
Dvajsetak njih na spomeniku imaju i fotografije. I ne zna se koji je od tih seljačkih sinova, tih plemića, odraslih čuvajući ovce i svinje kraj Morave na fotografiji lepši. Koji izgleda gospodstvenije i dostojanstvenije. Kao da su, kad su se slikali, znali da se slikaju za večnost.
Ispunjen setom i poštovanjem, stojim u stavu mirno i čitam prezimena na spomen obeležju koje su
1933. podigli „zahvalni ratnici i potomstvo opštine Stare A Džibegovačke“: Šestić, Todorović, Vulijanac, Šumarović, Jelić, Radonjić, Stojadinović, Savić, Stamenković, Veličković, Ivanović, Janošević, Pavlović, Jovanović, Obradović...
Staro Selo kod Velike Plane, istoriji poznatije kao Stari A Džibegovac, ima dve crkve, koje će zajedno uskoro napuniti tri i po veka postojanja. Skoro pa 350 godina svedočеnja o burnim vremenima u selu koje se nalazi uz Moravu i pripada Pomoravlju, ali čiji rubni delovi se prostiru i na brežuljcima koji se smatraju Šumadijom.
Prva je nadaleko poznata Pokajnica. Srpski simbol srpske nesreće. Simbol bratoubistva, zločina i pokajanja. Ko zna koliko puta opisana svetinja, koju je pritisnut kajanjem zbog učešća u ubistvu svog kuma Karađorđa 1818. godine na zapadnim padinama iznad sela, u šumi gde sunce zalazi, sagradio knez smederevske nahije Vujica Vulićević.
Druga, šest decenija mlađa crkva, sagrađena bliže centru sela, tik pored pruge Beograd – Skoplje, posvećena je Svetom Vaznesenju i služi kao glavna seoska crkva.
Tri dana pre crkve u Starom Selu, na proputovanju za Svrljig, posetio sam Hram svetog cara Konstantina i carice Jelene u Nišu. Svetinja sagrađena 2013. povodom proglašenja hrišćanstva za ravnopravnu sa ostalim religijama Rimskog carstva, osvaja lepotom modernih, pomalo zapadnjačkih, arhitektonskih rešenja, ali nekako deluje prazno, kao da nema dušu. Možda i zbog „oskudne“ unutrašnjosti u kojoj osim ikonostasa još uvek nema ničeg do golih zidova. Crkva u Starom Selu je sve suprotno.
Jednostavna, jednokupolna građevina, čija je osnova u obliku krsta, sa poluobličastim svodovima i neobičnim prozorima, smeštena u prostranoj porti, koju su kao orlova krila zaštitnički natkrilile moćne krošnje stoletnih stabala, odiše duhovnošću i u dušu posetioca unosi mir i spokojstvo, koji svoju punoću dostižu u tišini visokih zidova na kojima miruju freske sa likovima pravoslavnih svetitelja.
Među njima najveću vrednost imaju ikone na ikonostasu koje je naslikao Đorđe Krstić, jedan od najpoznatijih izdanaka srpskog realističkog slikarstva, i spomen ploča koju su podigli borci legendarnoг 4. puka Kraljevine Srbije, postavljenu 1935. godine na kojoj stoji zapis:
„Oficirima, podoficirima, kaplarima i redovima 4. konjičkog puka Velikog kneza Konstantina Konstantinovića palim za kralja i otažbinu, ovu spomen ploču podigoše drugovi aktivni i rezervni oficiri istog puka u spomen dvadesetogodišnjice boravka u A Džibegovcu“.
Crkvu Svetog Vasnesenja projektovao je Svetozar Ivačković. Započeta je 1822, a završena 1823. godine. U vreme kad je selo još uvek nosilo svoje staro ime A Džibegovac. Ikonostas je oslikan tri
godine kasnije.
U porti nedostaju još dva spomen obeležja. Dovoljno je da to budu i spomen ploče. Prva Staroseljcima koji su poginuli u četnicima i partizanima. I posleratnim čistkama Titovih komunista, zatrovanih razbojničkom propagandom koju su Moskva i Kominterna posle ubistva Romanovih širili protiv Srbije i srpskog naroda. Druga meštanima koji su putem ratnika sa Cera i Kajmakčalana, putem sa kojeg nema povratka, krenuli pre dve i po decenije, u ratovima vođenim na
razvalinama socijalističke Jugoslavije.
Vesa Novaković, neustrašivi padobranac 73. padobranske brigade JNA, svoj ratni i životni put završio je u Zemuniku kod Zadra, njegovog komšiju i saborca Svetomira Vidića ubila je eksplozija koja je raznela njegov patrolni čamac na pučini ispred Splita. Onog Splita koji je bio leglo jugoslovenstva, kojem su srpski studenti podarili nogometni klub „Hajduk“, simbol tog grada, koji je priredio veličanstveni doček Kralju Aleksandru Karađorđeviću i kojeg su bivši nerazumni Srbi potom pretvorili u leglo mržnje prema svom bivšem narodu.
Na izlazu iz porte još jednom zastajem pred spomenikom palim junacima. Gledam fotografije, čitam
imena i prisećam se stihova Izeta Sarajlića, iz njegove pesme „Mostovi Mirabo“:
- Bilo ih je 28.
Bilo ih je pet hiljada i 28.
Bilo ih je više nego što je ikada u jednoj pjesmi bilo ljubavi.
Sad bi bili očevi.
Sad ih više nema...
…Nisu se vratili.
Preko njihovih strijeljanih očiju prešli su tenkovi.
Preko njihovih strijeljanih očiju.
Preko njihovih nedopjevanih Marseljeza.
Preko njihovih izrešetanih iluzija.
Sad bi bili očevi.
Sad ih više nema.
Na zbornom mjestu ljubavi sad čekaju kao grobovi.
