Jedna srpska reč osvojila je čitav svet – i svi je izgovaraju isto
Od narodnih verovanja i priča iz Kisiljeva do holivudskih filmova, ova reč ostaje najpoznatiji "srpski izvoz" u svetski rečnik i mitologiju.
Gotovo da nema čoveka sa teritorije Srbije koji ne zna da je jedna srpska reč postala svetski poznata i ušla u gotovo sve jezike sveta.
Ta reč je - vampir.
Jedinstvena srpska reč koja je osvojila svet
Reč vampir jedinstvena je po tome što za nju nema zamene u drugim jezicima.
Koristi se svuda da označi mitološko biće koje je u slovenskoj mitologiji izazivalo strah, a danas je glavni junak brojnih romana, filmova i serija.
Na različitim jezicima ona zvuči gotovo isto:
- engleski – vampire
- francuski – vampire
- italijanski i španski – vampiro
- nemački i turski – vampir
- danski – vampyr
- poljski – wampir
Ova univerzalnost pokazuje koliko je pojam "vampir" duboko ukorenjen u globalnoj kulturi.
Slovenska mitologija i poreklo reči
Slovenska mitologija obiluje zastrašujućim bićima iz narodnih priča i legendi.
Neka od njih, poput vampira, postala su internacionalno poznata, ali su njihovi koreni duboko slovenski.
U starim narodnim verovanjima, vampiri su duše pokojnika koji nisu našli mir, pa se vraćaju da muče žive.
Slična bića poznata su i kod drugih slovenskih naroda pod imenima strigoji, lampiri, jedogonje, vjedogonje, upiri - a upravo iz tog poslednjeg oblika izveden je naš naziv vampir.
Prvi zapis o vampiru – slučaj iz Kisiljeva
Reč vampir se prvi put u zapadnoj Evropi pojavila 1725. godine u austrijskim novinama Wiennerisches Diarium, u izveštaju pod naslovom "Vampir von Kisilevo".
U selu Kisiljevo, kod Velikog Gradišta, preminuo je izvesni Petar Blagojević, a nekoliko nedelja kasnije umrlo je još desetoro meštana.
Kako su tvrdili svedoci, svi su na samrti govorili da ih je Blagojević davio u snu.
Njegova supruga je čak posvedočila da joj se muž mrtav pojavio i tražio opanke.
Iz Beča su tada poslati komesar i lekari koji su otvorili grob i navodno zatekli telo bez znakova raspadanja, sa tragovima sveže krvi na usnama.
Telo Petra Blagojevića, poznatog i kao Plogojowitz, probodeno je kocem i spaljeno, a njegovo ime ostalo je upamćeno kao prvi dokumentovani vampir u istoriji.
I danas se u Kisiljevu može videti grobno mesto bez oznaka za koje se veruje da pripada Blagojeviću.
Širenje verovanja i histerija po Evropi
Nakon slučaja iz Kisiljeva, vest o "srpskom vampiru" brzo se proširila Evropom.
Slični slučajevi pominjani su i u drugim krajevima, poput Medveđe kod Trstenika, gde je, prema predanju, vojnik doneo "zarazu vampirizma" iz Grčke.
Tokom 18. i 19. veka u Evropi je vladala prava histerija zbog vampira.
Ljudi su verovali da mrtvi ustaju iz groba, da sišu krv, ubijaju stoku i ljude.
Kao zaštitu, Sloveni su koristili glogov kolac, a arheolozi su u Bugarskoj i Poljskoj pronalazili grobove sa odsečenim glavama ili probodenim telima - dokaz verovanja u vampire.
Od narodnih legendi do svetske književnosti
Za popularizaciju vampira u književnosti zaslužan je irski pisac Brem Stoker i njegov roman "Drakula", inspirisan istorijskom ličnošću Vlada Cepeša, vlaškog vojvode iz 15. veka poznatog po surovim metodama mučenja.
Pre Stokera, priču o vampirima napisao je i Džon Vilijam Polidorija ("The Vampyre"), koja se smatra pretečom današnjeg romantizovanog prikaza vampira.
Od tada, vampir je postao simbol misterije, straha i večnog života u svetskoj kulturi.
Sava Savanović – najpoznatiji srpski vampir
Iako je Petar Blagojević bio prvi dokumentovani, najpoznatiji srpski vampir ostao je Sava Savanović, lik iz pripovetke "Posle devedeset godina" Milovana Glišića.
Po toj priči snimljen je kultni horor film "Leptirica", a legenda o Savi Savanoviću i danas živi u selu Zarožje kod Valjeva, gde se nalazi čuvena vodenica iz priče.
