Odredila sudbinu čak tri sultana: Čuvena Srpkinja koju su zvali "carica gospođa" i "ponos hrišćanskog naroda"
Jedna od najuticajnijih političkih figura Balkana i Evrope u 15. veku, ključni savetnik Mehmeda II Osvajača i most između srpskog, osmanskog i hrišćanskog sveta.
Mara Branković bila je kćerka srpskog despota Đurđa Brankovića i supruga osmanskog sultana Murata II – jedinstvena žena 15. veka i jedna od najpoznatijih Srpkinja u svetskoj istoriji.
Njena sudbina, politička uloga i lična snaga učinile su je izuzetno kompleksnom i fascinantnom ličnošću.
Nakon što je ostala udovica, Mara je bila jedina žena na osmanskom dvoru koja nije bila u krvnom srodstvu sa sultanom, a ipak je zadržala ogroman uticaj i moć, posebno kao maćeha Mehmeda II Osvajača, u čijem je životu imala gotovo majčinsku ulogu.
Godina rođenja i rano detinjstvo obavijeni velom tajne
Različiti istorijski izvori navode različite podatke o godini rođenja Mare Branković, pa se ne može sa sigurnošću utvrditi da li je rođena između 1412. i 1418. godine, najverovatnije u Vučitrnu.
Podaci o njenim najranijim godinama izuzetno su oskudni. Osim narodnog predanja prema kojem je manastir Devič dobio ime kao znak zahvalnosti njenog oca, koji je bio i ktitor, za ozdravljenje kćerke device od teške bolesti, sve ostalo ostaje u domenu pretpostavki.
Despot Đurađ između Ugarske i Osmanlija: politički brak kao sudbina
Mnogo pouzdaniji podaci o Marinom životu pojavljuju se nakon 1427. godine, kada je njen otac, despot Đurađ Branković, stupio na srpski presto.
Suočen sa teškom političkom situacijom, bio je primoran da balansira između Osmanskog carstva i Ugarske kako bi obezbedio opstanak države.
U tom kontekstu, ćerku Katarinu (Kantakuzinu) udao je za grofa Ulriha Celjskog, dok je za Maru ugovorio brak sa osmanskim sultanom Muratom II.
Istorijski izvori beleže da je već 1433. godine postignut dogovor o mirazu, u okviru kojeg je despot sultanu ustupio deo teritorije.
Odlazak u harem i brak sa sultanom Muratom II
Iako je dogovor sklopljen ranije, Maru je despot Đurađ na dvor u Jedrene poslao tek tri godine kasnije.
Prema pojedinim istoričarima, uz teritorije je morao da isplati i miraz od čak 600.000 dukata, dok je zauzvrat dobio garantovan mir.
Zajedno sa bratom Stefanom, Mara je 4. septembra 1435. godine iz Smedereva otišla u harem. U narednim mesecima organizovano je venčanje po muslimanskim običajima, čime je postala zakonita supruga sultana Murata II, koji je, prema procenama, bio 13 do 16 godina stariji od nje.
Izvori njihov odnos opisuju kao skladan, naročito kada je reč o poštovanju Marinog mišljenja i ličnosti.
Sultan ju je smatrao izuzetno obrazovanom, zbog čega je stekla ugled i određene privilegije na dvoru.
Ostala je verna hrišćanskoj veri, a vremenom je postala i posrednik između svog oca i supruga.
Pad Srbije i tragedija braće Branković
Situacija se drastično pogoršala nakon smrti ugarskog kralja Žigmunda. Murat II je od Mare tražio da nagovori oca da prekine odnose sa Ugarskom, kako bi osmanska vojska mogla neometano da krene u pohod preko Srbije.
Kako despot Đurađ to nije prihvatio, 1439. godine gotovo cela Srbija pala je pod osmansku vlast.
Sultan je potom odlučio da se osveti preko Marinih najbližih. 1441. godine naredio je da se njena braća Grgur i Stefan oslepe.
Mara nije uspela da ih spase, iako pojedini izvori navode da je Murat u jednom trenutku želeo da povuče naredbu, ali je glasnik zakasnio.
Jedinstvena uloga udovice sultana
Pravi politički uticaj Mare Branković dolazi do punog izražaja nakon smrti Murata II.
Kao udovica, bila je potpuni izuzetak u osmanskom svetu – slobodna, imovinski obezbeđena i politički uticajna žena, istaknuta kao pregovarač, savetodavac svog pastorka Mehmeda II, ali i kao hrišćanska dobrotvorka.
– Sudbina udovica osmanskih sultana obično je bila takva da su se ponovo udavale za paše ili sandžak-begove, ili su povučeno živele u manjim palatama, u senci. Marin slučaj je apsolutno jedinstven. Odnos Mare i Mehmeda bio je izuzetno blizak, a njen politički i diplomatski značaj za mladog sultana bio je ogroman – ističe istoričarka Ivana Veselinović u HistoryCast-u.
Voljena maćeha Mehmeda II Osvajača
Mara nije imala dece sa Muratom II, ali je ostalo zabeleženo da je imala ulogu učiteljice i dadilje mladom Mehmedu II, sinu Murata II iz veze sa ropkinjom grčkog porekla.
– Mehmed ju je doživljavao kao majku i nazivao "majko Maro" – navodi se u "Karlovačkom rodoslovu".
U jednom fermanu, Mehmed potvrđuje njeno vlasništvo nad manastirom Svete Sofije u Solunu, nazivajući je "prvom među hrišćanskim plemkinjama, mojom majkom despina hatun".
– Mehmed je imao složen odnos sa ocem. Mara ga je, sasvim izvesno, uzela pod svoje i on ju je uvek nazivao "majko" – ističe istoričar Marios Filipides, čije izlaganje prati dokumentarnu dramu o Mehmedu II Osvajaču.
Profesor emeritus na Katedri za klasične studije Univerziteta u Masačusetsu (Amherst) dodatno naglašava:
– Mara Branković bila je jedna od najvažnijih ličnosti 15. veka. Mehmed II ju je izuzetno poštovao. Imala je veze svuda – sa vladarskim porodicama iz Konstantinopolja, Srbije i Zapadne Evrope. Bila je istinska poveznica između slovenskog, grčkog, osmanskog i zapadnog sveta.
Povratak u Srbiju, novi sukobi i povlačenje u duhovni život
Nakon Muratove smrti, 1451. godine, Mehmed II je dozvolio Mari da se vrati u Srbiju, darujući joj oblasti Toplice i Dubočice.
Ubrzo po povratku dobila je i bračnu ponudu od vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa, koju je odbila. Nakon toga, usledila je ponuda za brak i od Jana Jiskra, vođe čeških plaćenika, ali je ostala verna ličnom zavetu da se više neće udavati.
U prepisci sa Dubrovnikom, Mara se kao slobodna žena i udovica, potpisivala kao "carica gospođa Mara", kako ju je ranije nazivao i njen otac despot Đurđe u "Esfigmenskoj povelji" iz 1429. godine.
Zbog sukoba sa prougarski nastrojenim bratom, despotom Lazarom, njen boravak u Srbiji nije dugo potrajao.
Utočište je ponovo pronašla kod svog pastorka, koji joj je darovao imanja u okolini Sera, na važnom putu ka Svetoj gori.
Zaštitnica crkve i most između Istoka i Zapada
Mara se u poznijim godinama u potpunosti posvetila crkvi i dobrotvornom radu.
Smatrana je velikim ktitorom i zaštitnicom Hilandara i manastira Svetog Pavla, dok su njena imanja bila utočište brojnim hrišćanima.
Poštovanje prema Mari nastavilo se i za vreme vladavine sultana Bajazita II, koji ju je u fermanima nazivao "moja majka, gospođa carica" i "ponos hrišćanskog naroda".
Smrt i nasleđe koje traje vekovima
Mara Branković preminula je 14. septembra 1487. godine, a sahranjena je u manastiru Bogorodice Ikoifinise u Kosinici.
Iza sebe je ostavila nasleđe koje je prevazišlo granice epohe, vere i carstava, te je ostala upamćena kao jedna od najuticajnijih žena Balkana u 15. veku.
