Povelje, rukopisi i crkveni kodeksi iz vremena Svetog Save: Nasleđe prve srpske arhiepiskopije i njen uticaj na zakonodavstvo i pismenost
Nasleđe Svetog Save, utemeljivača Srpske pravoslavne crkve i prvog arhiepiskopa autokefalne srpske crkve, nije ograničeno samo na versku obnovu.
Njegova delatnost obuhvatala je i pravnu i prosvetnu sferu, ostavljajući dubok trag u razvoju srpske srednjovekovne državnosti, kulture i pismenosti. Povelje, rukopisi i crkveni kodeksi iz tog vremena predstavljaju temelje duhovnog i pravnog identiteta srpskog naroda.
Godine 1219. srpska crkva je postala autokefalna, a Sveti Sava je ubrzo po stupanju na arhiepiskopsku dužnost počeo sa organizovanjem crkvene hijerarhije, pisanjem pravila i formiranjem jezgra duhovnog zakonodavstva. Među najvažnijim dokumentima tog perioda ističe se Zakonopravilo, poznato i kao Nomokanon Svetog Save, najstariji poznati srpski pravni zbornik.
Teolog i novinar Luka Stojanović objašnjava:
- Zakonopravilo nije bio samo crkveni dokument, već i građanski pravni kodeks. Time je Sava utemeljio poredak u kome su moralne i duhovne vrednosti imale zakonsku snagu. U tom smislu, bio je ispred svog vremena.
Zakonopravilo je nastalo prevodom i prilagođavanjem vizantijskih izvora, ali uz dodatke koji su odgovarali lokalnim potrebama srpske crkve i države. Njime su uređivana pitanja vere, porodice, crkvenog ustrojstva, ali i svakodnevnog života — od prava nasledstva, preko kaznenih odredbi, do brige o siromašnima.
Pored Zakonopravila, iz Savinog vremena potiču i brojne povelje i rukopisna dela koja su nastajala u manastirskim skriptorijumima. Ove isprave nisu imale samo administrativnu funkciju, već su često bile i umetnički dragoceni rukopisi sa bogatom ornamentikom i kaligrafijom. Neki od najpoznatijih primera uključuju Studenički tipik i Hilandarsku povelju.
- Povelje i rukopisi iz tog perioda svedoče o visokom stepenu pismenosti i pravne svesti u srednjovekovnoj Srbiji. U njima vidimo spoj pravne preciznosti, duhovnog uvida i kulturnog izraza - navodi Stojanović.
Uloga prve srpske arhiepiskopije bila je višeslojna — duhovna, pravna, prosvetna i politička. U manastirima su prepisivani tekstovi, obrazovani budući sveštenici, ali i čuvana istorijska svest. Pismenost, čiji je osnov bio crkvenoslovenski jezik, bila je neodvojiva od verskog života, ali je bila i oruđe izgradnje državnosti.
Danas, sačuvani rukopisi i kodeksi iz tog perioda čuvaju se u domaćim i stranim arhivima i predstavljaju neprocenjivu vrednost. Oni ne svedoče samo o jednom čoveku i njegovom vremenu, već i o trajnoj težnji jednog naroda da objedini veru, zakon i znanje.
-Savino delo postavilo je standarde koji su trajali vekovima. Njegovo nasleđe je temeljno — ne samo u crkvi, već i u jeziku, zakonu, kulturi i nacionalnoj svesti- zaključuje Stojanović.
Projekat je finansiran od strane Minsitarstva informisanja i telekomunikacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
