Sveti Sava – Temelj srpskog duhovnog, kulturnog i pravnog identiteta

 Njegov život i delo ostavili su neizbrisiv trag na srpsku istoriju. Kao prvi arhiepiskop autokefalne Srpske pravoslavne crkve, prosvetitelj, zakonodavac i kulturni reformator, Sava je oblikovao identitet srednjovekovne Srbije, a njegov uticaj se oseća do danas. Njegova ličnost i delatnost povezale su duhovnost, obrazovanje i državnost, postavivši temelje srpskog narodnog bića.

1. Rani život i duhovni poziv: Od princa do monaha

Rastko Nemanjić rođen je u kraljevskoj porodici, ali je rano odbacio dvorski život. Oko 1191. godine tajno beži na Svetu Goru i zamonašuje se u manastiru Rusikon pod imenom Sava. Time započinje put duhovnog traganja i unutrašnje transformacije koji će obeležiti njegov život.

Njegov boravak na Svetoj Gori nije bio samo izraz lične pobožnosti, već i strateški čin – povezivanje Srbije sa vizantijskom duhovnom tradicijom i monaškim nasleđem.

2. Utemeljivač autokefalne Srpske pravoslavne crkve

Godine 1219. Sava od cara Teodora Laskarisa i patrijarha Manojla I Sarantena izdejstvuje autokefalnost (samostalnost) Srpske crkve i postaje njen prvi arhiepiskop. Time se Srbija crkveno osamostaljuje, što je bilo presudno za formiranje stabilne i nezavisne države.

1. Autokefalnost je omogućila:
2. stvaranje srpske crkvene hijerarhije,
3. razvijanje domaće teologije i bogosluženja na srpskom jeziku,
4. čvrsto povezivanje vere sa državom i narodom.

3. Sveti Sava kao zakonodavac i prosvetitelj
Sava je autor Zakonopravila (Nomokanona) – najvažnijeg pravnog dokumenta srednjovekovne Srbije. Ovaj kodeks objedinjuje vizantijsko crkveno pravo i svetovno pravo, prilagođeno srpskom kontekstu. Time postavlja pravni temelj državne uprave i crkvene organizacije.

Osnovao je i obnovio brojne manastire (Studenica, Hilandar, Žiča) i škole. Njegovo delovanje u oblasti prosvete uključuje:

1. uvođenje pismenosti u široke slojeve naroda,
2. razvoj srpskog jezika kao liturgijskog i administrativnog jezika,
3. širenje hrišćanske etike i vrlina.

4. Nacionalni identitet kroz svetosavlje

Svetosavlje nije samo religiozni pojam – to je koncept srpskog identiteta, utemeljen na pravoslavlju, narodnoj kulturi i obrazovanju. Sveti Sava je u tom smislu:

1. duhovni otac nacije – tvorac moralnih i etičkih načela srpskog naroda,
2. kulturni simbol – čuvar i nosilac identiteta u teškim vremenima osmanske okupacije,
3. prosvetitelj – ideal uzornog učitelja, utemeljenog u veri i znanju.

Njegovo poštovanje nadilazi religiozne okvire i obuhvata sve slojeve društva, bez obzira na obrazovanje, region ili političku pripadnost.

5. Sveti Sava u kolektivnom pamćenju: Kult, školske slave i tradicija

Kult Svetog Save razvijao se vekovima i postao temelj srpske duhovne vertikale. Njegov praznik – Savindan (27. januar) – ustanovljen je kao školska slava još u 19. veku, čime se simbolički povezuju vera, obrazovanje i nacija.

1. Uloga Svetog Save u kolektivnom pamćenju ogleda se i u:
2. narodnim pesmama i legendama,
3. ikonografiji i freskama,
4. književnim i filozofskim delima (Njegoš, Crnjanski, vladika Nikolaj Velimirović),
5. imenima škola, ulica, bolnica, pa i najvećeg pravoslavnog hrama na Balkanu – Hrama Svetog Save u Beogradu.

Sveti Sava kao večni temelj srpske duhovnosti i identiteta

Sveti Sava je mnogo više od religiozne figure – on je simbol srpske duše, njen duhovni kompas i kulturni bedem. Njegova dela su spoj vere, znanja i pravde, a njegov lik ostaje nadahnuće kroz vekove. Bez njega, teško je zamisliti srpsku istoriju, obrazovanje i pravoslavlje. Njegov život ostaje poruka da samo sklad između duha, znanja i zajedništva može da oblikuje identitet jednog naroda.

Projekat je finansiran od strane Minsitarstva informisanja i telekomunikacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.