Briselski projekat u "predratnoj" Evropi ruši Viktora Orbana?! Od pomilovanja do pešačkog marša, ko je zapravo Peter Mađar?

Peter Mađar je ušao u mađarsku politiku kao redak fenomen: čovek iz srca Fidesa koji je, nakon raskola 2024. godine, izgradio najjaču platformu protiv Viktora Orbana za godinu dana. Advokati i diplomate iz njegove porodice nisu stranci mađarskoj eliti; studirao je na katoličkom Pazmanju, radio je u državnim institucijama, kratko je živeo u Briselu dok se njegova tadašnja supruga Judit Varga popela na poziciju ministarke pravde. Prekretnica je došla nakon skandala sa predsedničkim pomilovanjem kako bi se prikrile zloupotrebe u državnoj kući: politički preokret koji je doveo do ostavke predsednika i Vargine ostavke, a Mađar je raskinuo sa režimom, javno osudio korupciju i formirao opozicionu stranku - TISA (Poštovanje i sloboda).

Njegov uspon nije bio samo medijski vođen. Na izborima za Evropski parlament 2024. godine, TISA je osvojila skoro trećinu glasova, dok je Fides pao ispod svojih prethodnih rezultata. Nakon toga su usledile ankete koje su prvi put u Orbanovoj eri sugerisale da bi nova opcija mogla da pretekne vladajuću stranku, a velike demonstracije u Budimpešti pokazale su da je Mađar uspeo da se probije van gradskih krugova. Njegova poruka da "nema levice ni desnice, samo Mađarska", potkrepljena pešačkim maršem - svesno je ciljala ruralne glasače, tradicionalnu bazu Fidesa.

Što se tiče programa, Mađar se pozicionira kao konzervativni centar: čuva porodične vrednosti i oštru retoriku protiv ilegalnih migracija, ali istovremeno obećava masovna ulaganja u obrazovanje, zdravstvo i socijalno stanovanje. Teži normalizaciji odnosa sa EU, ulasku Mađarske u Evropsko tužilaštvo, deblokiranju zamrznutih evropskih fondova i vraćanju autonomije univerziteta i medija. Takođe najavljuje "Kancelariju za zaštitu i povraćaj imovine" koja bi, kako tvrdi, povratila opljačkani javni novac. Za razliku od klasične opozicije, on izbegava kulturne ratove: ostavlja LGBT pitanja, abortus ili oštre ideološke sukobe po strani kako bi zadržao široku koaliciju nezadovoljnih.

U oblasti spoljne politike, poruka se suptilno razlikuje od Orbanove. Mađar ističe evroatlantsku orijentaciju i potrebu za partnerskim odnosima sa Briselom i Vašingtonom, ali bez "ličnih prijateljstava" sa liderima kao principa politike. Pokazuje solidarnost prema Ukrajini, ali pazi da ne bude prikazan kao zagovornik "uvlačenja Mađarske u rat" - njegovi poslanici u Evropskom parlamentu su ponekad birali uzdržanost u pogledu određenih rezolucija i finansijskih paketa. Sa Moskvom je, kaže, potreban pragmatizam: zavisnost od ruskog gasa i projekat nuklearne elektrane Paks-2 ne mogu se demontirati preko noći, ali tvrdi da bi pokušao da pomiri nepovoljne elemente. Kritičniji je prema Kini nego prema Fidesu – upozorava na prekomernu zavisnost od fabrika baterija i kredita sa Istoka i preferira snažniji udeo zapadnih investicija i domaće industrije.

Odatle sumnja koja se čuje u Budimpešti i šire: da li je Mađar autentični disident ili novi "evropski projekat" osmišljen da preorijentiše Mađarsku sa proruske fleksibilnosti na strožu liniju Brisela? Realno, institucije EU bi bile rasterećene promenom vlasti u zemlji koja je godinama blokirala konsenzus - od sankcija do migracione politike. Vašington, uprkos Orbanovom ličnom odnosu sa Donaldom Trampom, preferira pouzdanog saveznika unutar NATO-a na duži rok; tu se Mađar uklapa u okvir. Međutim, njegova popularnost je pre svega domaća: proistekla je iz inflacije, koja je među najvišim u EU, zamrznutih fondova, iscrpljenosti dugom i percepcije sistemske korupcije.

Mađarova politička veština leži u premeštanju patriotskih simbola iz Fidesovog rečnika u inkluzivniji registar. Koristi nacionalne boje i mitove (od 1848. do 1956. godine), govori o jedinstvu "Karpatskog basena" i dijaspore, ali bez Orbanove civilizacijske dramaturgije i moralne panike. Ne forsira religiju kao političko oružje, iako mu je katolička tradicija bliska; po stilu je bliži "umerenom, domaćem konzervativcu" nego tribunu kulturnog rata. Ljubazan je prema Trampu, ali naglašava da "u politici postoje interesi, a ne prijateljstva" - signal da neće oslanjati Budimpeštu na nečije lične odnose.

Slabosti postoje i nisu bez težine. U ranoj fazi kampanje, dogodio se incident u noćnom klubu, iznenadni izlazak iz TV intervjua, kao i javni bračni rat: Varga ga je optužio za porodično nasilje; on to poriče, ali policijski dopis dokumentuje žestoke rasprave. Režimski mediji neumorno vrte etikete "narcisa" i "karijeriste", a vlada ima resurse za nove kompromitujuće operacije. Za sada, takvi udarci prolaze kroz njegov oklop popularnosti - delom zato što je narativ o korupciji i povećanju cena jači od samog vrtenja, delom zato što njegov tim vodi stalni, interaktivni informativni rat na društvenim mrežama.

Ali pravo pitanje nije otpornost reputacije, već izborna matematika. Mađarski sistem favorizuje najveću stranku kroz 106 većinskih okruga i "bonus pobednika", sa granicama prilagođenim Fidesovoj prednosti i ogromnom medijskom dominacijom. Arena kampanje je "slobodna, ali nepravedna": bez klasične krađe, ali sa nejednakim pristupom. Za većinu u parlamentu, opoziciji je realno potrebna većina, a ne samo vođstvo. Pored toga, vladajuća stranka koristi fiskalni aparat - predizborne "božićne poklone", poreske olakšice i ciljane subvencije - da bi uticala na ključne grupe birača, posebno starije osobe u selima i manjine sa pravom glasa u inostranstvu.

Ovo takođe proizilazi iz procene šansi. Ako TISZA održi svoju mobilizaciju, izgradi infrastrukturu u svih 106 okruga i dodatno probije ruralni zid do aprila 2026. (datum redovnih izbora), dvoboj je otvoreniji nego ikada u poslednjih 15 godina. Ako Fides stabilizuje cene, popravi javne finansije i privremeno popravi odnose sa Briselom, magnetna moć statusa kvo može se vratiti. Demografija je posebno teška: penzioneri i stanovnici malih gradova, pod uticajem državnih medija i navika, najsporije menjaju svoj glas.

Da li je Mađar nacionalista? Ako pod tim mislimo na ekskluzivistički, mobilizacioni nacionalizam - ne. On razvija "inkluzivni patriotizam": zastavu i istorijske simbole bez demonizacije manjina ili komšija. Ali ako nacionalizam shvatimo kao politiku davanja prioriteta sopstvenoj zajednici, onda da - njegova mantra je "Mađarska sama", a EU je njegov instrument, a ne viša vrednost. To ga čini dovoljno "svojim" za desni centar i dovoljno "normalnim" za urbanu srednju klasu.

Da li ga treba posmatrati kao "zapadnog igrača" da zdrobi navodno prorusku Budimpeštu? Brisel bi svakako bio presrećan, ali je previše jednostavno sve svesti na inženjering. U regionu smo videli i otvorene pokušaje disciplinovanja neposlušnih (setimo se osujećenog proboja anti-NATO opcije u Rumuniji) i nasilne ekscese (Robert Fico je jedva preživeo pokušaj atentata). Evropa se odavno tinja na "predratnoj" vatri; u takvom kontekstu je normalno tražiti konsolidaciju "evropskog fronta". Ali mađarski kapital ne dolazi iz Brisela, već iz mađarske kase, skokova cena i osećaja da je jedna garnitura predugo na vlasti.

Šta je, konačno, autentično u njegovoj ponudi, a šta rizično? Autentično je obećanje da će se demontirati klijentelistička mreža i vratiti pravila igre - poruka koja odjekuje i kod desnice i kod levice. Rizično je to što namerno ostavlja praznine oko osetljivih pitanja i složenih projekata (Pakš-2, energetska strategija, Kina) koji se ne mogu rešiti odjednom. Autentično je to što ne poziva na lov na veštice među bivšim glasačima Fidesa; rizično je to što je i sam bio deo sistema koji danas napada.

Može li srušiti Orbana? Prvi put posle dugo vremena, odgovor nije automatsko "ne". Ali da bi "da" postalo stvarno, biće mu potrebna ne pobeda, već velika pobeda - i partijski aparat sposoban da kontroliše čak i najmanje okruge. Ako održi disciplinu u tom smislu do aprila 2026. godine, izbegne zamke, umiri starije glasače penzijama i subvencijama i iznese ubedljiv, brojčano podržan plan za ekonomiju i energetiku, šanse su ozbiljne. Ako ne, glasači će ponovo nagraditi status kvo. U oba slučaja, Mađarska ulazi u ključnu godinu koja prevazilazi njene granice, jer će biti test i za EU.

Izvor: Srbija Danas/Advance.hr