Svetionik srpskog opstanka u Kosovskom Pomoravlju: Raste broj Srba u ovom drevnom uporištu srpstva
Iako su mnogi Srbi u poslednjim decenijama napustili Kosovo i Metohiju, selo Pasjane nadomak Gnjilana uspeva da opstane i raste. Sa potpuno srpskim stanovništvom i jedinstvenim seoskim porodilištem u Evropi, Pasjane predstavlja retku zajednicu u kojoj mladi ostaju, rađaju decu i čuvaju tradiciju uprkos izazovima južne srpske pokrajine.
Uprkos želji da ostanu i opstanu na vekovnim ognjištima, veliki broj Srba sa Kosova i Metohije u poslednjih nekoliko decenija napustio je svoje domove.
Ipak, selo Pasjane nadomak Gnjilana, iako okruženo mestima sa pretežno albanskim stanovništvom, daje nadu Srbima u Kosovskom Pomoravlju jer broj meštana poslednjih godina raste.
Prema popisu iz 1961. godine, u Pasjanu je živelo više od 1.500 stanovnika, od čega su 98 odsto činili Srbi. Tokom osamdesetih godina njihov broj je značajno porastao pa je selo imalo skoro 2.000 stanovnika i to u potpunosti srpske nacionalnosti.
Tokom popisa 2011. godine broj meštana se prepolovio, ali su ostali stanovnici srpske nacionalnosti.
Od tada se broj stanovnika povećao i prema poslednjim podacima, prošle godine u selu živi 1.177 osoba, svi po nacionalnosti Srbi.
Vlasta Kokotović Kanazir sa Geografskog instituta Jovan Cvijić radila je istraživanje o demografskoj tišini u Kopnenoj zoni bezbednosti, teritoriji uz administrativnu liniju sa Kosovom i Metohijom.
Za Politiku je rekla da statistika pokazuje da je selo Pasjane veoma vitalno od sredine prošlog veka do danas. Napomenula je da je reč o jednoj od retkih održivih i živih srpskih zajednica koje opstaju uprkos svim okolnostima poslednjih decenija, posebno ističući da je selo u potpunosti okruženo albanskim selima.
Svoj prostor meštani čuvaju decenijama, jer osim što preovladava srpsko stanovništvo, to je jedina nacija koja živi na pomenutom području.
U Pasjanu se nalazi i jedino seosko porodilište u Evropi. Otvoreno je 2015. godine, a od tada do kraja prošle godine rođeno je skoro 1.200 beba. Porodilište je dobro organizovano, ima odličan tim lekara i podršku države Srbije, a iz godine u godinu beleži se sve veći broj rođenja.
Demografska tišina koja je svakodnevica u drugim delovima južne srpske pokrajine ne preovladava u Pasjanu. Mladi ostaju u svojim domovima, stvaraju porodice i rađaju decu, a generacije koje dolaze ne gravitiraju ka većim gradskim centrima, već priliku za život, zaposlenje i porodicu grade upravo u selu.
Pasjane je smešteno u Gornjoj Moravi, na drumu koji iz Gnjilana vodi u Preševo. Poznato je od davnina, a prvi put je pomenuto u darovnoj povelji kneginje Milice Hilandarskom pigru Svetog Vasilija, a potom i u zapisu iz 17. veka. Tokom istorije selo je pamtilo teške trenutke jer je palo pod tursku vlast.
Pisani tragovi i priče prenete s kolena na koleno potvrđuju da su meštani trpeli veliki pritisak Turaka i Arnauta da promene veru. U turskom katastarskom popisu iz 1455. godine selo se pominje pod imenom Pasjan sa 94 srpska domaćinstva i popom.
U selu se nalazi Crkva Svetog Preobraženja, podignuta trudom meštana 1861. godine, koja je više puta rušena i obnavljana tokom turske vladavine.
U crkvi se čuvaju mošti Svete Bosiljke Pasjanske, koja je za života oteta od strane Arnauta, a potom ubijena jer se nije odrekla pravoslavlja. Od 2023. godine Sveta Bosiljka je proglašena krsnom slavom i zaštitnicom Zdravstvenog centra u Pasjanu.
Izvor: Politika / Anica Alil
