Manastiri kao svetionici vere i znanja: Zadužbine Svetog Save i očuvanje identiteta kroz vekove
U istoriji srpskog naroda manastiri nisu bili samo mesta molitve, već i ključni centri kulture, obrazovanja i narodnog pamćenja. Od vremena svetog Save i njegovih zadužbina, pa sve do današnjih dana, manastiri su igrali presudnu ulogu u očuvanju duhovnog, prosvetnog i nacionalnog identiteta.
Utemeljivač autokefalne Srpske pravoslavne crkve, Sveti Sava, još u 13. veku prepoznao je važnost sinteze vere i znanja. Osnivanjem manastira poput Studenice, Žiče i Hilandara, postavljeni su temelji ne samo crkvenog poretka, već i obrazovanja, književnosti i narodnog prosvećivanja.
Teolog Luka Stojanović ističe da su manastiri u srednjem veku funkcionisali kao prave obrazovne ustanove:
-Manastiri su bili mesta gde se učilo čitanje, pisanje, crkveno pravo, ali i praktične veštine. Oni su čuvali rukopisno nasleđe, razvijali jezički izraz i oblikovali kulturni identitet koji je opstajao i u najtežim vremenima.
Zadužbinarstvo kao praksa srpskih vladara, počev od Stefana Nemanje i njegovih potomaka, nije bilo puka pobožnost, već i jasno promišljanje u pravcu dugoročne stabilnosti i samobitnosti naroda. Manastiri su građeni kao duhovne tvrđave, ali i kao središta u kojima se negovalo pamćenje naroda.
U periodu osmanske vlasti, uloga manastira dodatno je dobila na značaju. Oni su postali utočišta za narod, čuvari pismenosti i hroničari istorijskih događaja. Mnogi su tajno obučavali mlade, čuvali prepiske i književne tekstove, a bogosluženja su neretko bila jedini oblik zajedničkog okupljanja i otpora.
-Nacionalni identitet u takvim uslovima nije mogao da se oblikuje kroz državne institucije, jer ih nije bilo. Manastiri su, uz Crkvu, preuzeli tu ulogu — prenoseći i veru i osećaj pripadnosti kroz generacije- navodi Stojanović.
U savremenom kontekstu, iako više nisu u centru društvenog života kao nekada, manastiri i dalje imaju važnu funkciju. Njihova tišina i dostojanstvo nude prostor za duhovnu obnovu, a mnogi među njima danas su i važne kulturološke i turističke destiniacije. Pored toga, kroz manastirske radionice, muzejske postavke i programe duhovnog obrazovanja, oni i dalje doprinose očuvanju nacionalnog identiteta.
-U vremenu globalizacije i kulturnog zaborava, povratak manastirima nije samo duhovni čin — to je i način da se obnovi svest o sopstvenim korenima, jeziku, običajima i vrednostima koje nas oblikuju kao narod - zaključuje Stojanović.
Projekat je finansiran od strane Minsitarstva informisanja i telekomunikacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
